Przyczyny nieważności testamentu - część II

Kolejne przyczyny nieważności testamentu związane są z niezachowaniem jego formy, bądź niespełnienia innych wymagań szczególnych, przewidzianych przez prawo dla rozporządzeń na wypadek śmierci.

1. Naruszenie zakazów testamentów wspólnych.
Prawo wyraźnie stanowi, że jeden testament może zawierać jedynie rozrządzenie jednego spadkodawcy. Testament zawsze więc będzie nieważny, jeżeli zostanie sporządzony przez kilka osób jednocześnie. Częste są niestety przypadki wspólnych testamentów małżonków, np. ustanawiają oni zgodnie, w jednym dokumencie, spadkobiercą całego swojego majątku swojego syna. Dokument taki również oboje podpisują. Niestety, wobec wyraźnego zakazu w ustawie, taki testament, jako wspólny, musi zostać uznany za nieważny.

2. Wystąpienie wad oświadczenia woli.
Jako pierwszą z wad oświadczenia woli przesądzającą o nieważności testamentu ustawa wymienia działanie w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Ze stanem taki będziemy mieć do czynienia w sytuacji głównie chorób psychicznych i niedorozwoju psychicznego, u osób, które nie zostały z tego powodu ubezwłasnowolnione (wówczas mamy do czynienia z brakiem zdolności do testowania w ogóle). Może też jednak wystąpić w przypadkach krótkotrwałego odurzenia się używkami. Aby wyeliminować lub przynajmniej zminimalizować ryzyko podważania naszego testamentu przez pominiętych bliskich, należy sporządzić testament notarialny. Przyjmuje się, że notariusz jako osoba zaufania publicznego jest w stanie ocenić, czy po stronie stającego przed nią testatora, nie występuje opisany stan.

Kolejną wadą oświadczenia woli powodującą nieważność testamentu jest działaniem pod wpływem błędu lub groźby. Błąd, czyli pewne mylne wyobrażenie o rzeczywistości aby spowodować nieważność testamentu musi być taki, że uzasadnia przypuszczenie, że gdyby spadkodawca pod jego wpływem nie działał, nie sporządziłby badanego testamentu (o takiej właśnie treści). Będzie to miało miejsce np. w sytuacji, gdy spadkodawca w chwili sporządzenia testamentu nie uwzględnił w nim swojego pozamałżeńskiego dziecka, bowiem o nim nie widział, a można stwierdzić, że w przypadku posiadania takiej wiedzy, dziecko to byłoby w testamencie uwzględnione.

Działanie pod wpływem groźby oznacza po prostu sporządzenia testamentu w warunkach przemocy i przymusu – fizycznego lub psychicznego. Bez wątpliwości udowodnienie tej okoliczności będzie równoznaczne z uznaniem testamentu za nieważny. W przypadku sporządzania testamentu pod wpływem błędu lub groźby, odmiennie niż przy pozostałych przyczynach nieważności, może zostać uznana tylko częściowa nieważność testamentu, tj., nieważność tylko tych jego części, które zostały sporządzone pod wpływem błędu lub groźby.

Co istotne, w przypadku wad oświadczeń woli, prawo reguluje możliwość powoływania się na nie nieco inaczej niż w przypadku wad innych czynności cywilnoprawnych. Osobą podnoszącą taki zarzut może być każdy, kto ma w tym interes. Termin do powołanie się wynosi trzy lata od dowiedzenia się o przyczynie nieważności, nie więcej jednak niż dziesięć lat od otwarcia spadku.

3. Naruszenie wymogów co do formy testamentu.
Przesłanka ta ma głównie znaczenie przy sporządzaniu testamentów szczególnych, które, jak wspomniano w innym opracowaniu, nie są obecnie popularną forma rozrządzenia na wypadek śmierci. Będzie to miało miejsce np. gdy nie zachodziła obawa rychłej śmierci spadkodawcy, a więc w ogóle nie było warunków do sporządzenia tego typu testamentu, bądź świadkiem była osoba, która funkcji tej pełnić nie mogła, czy wreszcie testament taki nie został spisany w wymaganym czasie. Nieważność testamentu własnoręcznego będzie miała natomiast miejsce np. w przypadku nie zachowania właściwej formy pisemnej własnoręcznej, czyli w wypadku np. podyktowania treści testamentu innej osobie i ograniczenia się jedynie do złożenia pod tym własnoręcznego podpisu.

PAMIĘTAJ!
Prawo nie nakłada szczególnie wielu ograniczeń co do sporządzania testamentu, pozostawiając spadkodawcy szeroką swobodę w tym zakresie. Warto więc tym bardziej o nich pamiętać, bowiem w przypadku nieważności testamentu, sąd stwierdzi nabycie spadku na podstawie ustawy i nasza wola co do rozdziału majątku po śmierci nie będzie mogła być spełniona.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).