Klauzula opt-out

Przez klauzulę opt-out rozumie się pisemne oświadczenie pracownika dyżurującego (najczęściej dotyczy to lekarza) o wyrażeniu zgody na pracę w wymiarze przekraczającym przeciętnie 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym. Podpisanie tej klauzuli wiąże się bardzo często z problemem w ustaleniu rzeczywistego wymiaru czasu pracy danego lekarza.

Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej podtrzymała wprowadzone nowelizacją ustawy o ZOZ z 2008 r, r., co do czasu pracy lekarzy pewne obowiązujące zasady, tj:
1)   czas pracy w okresie rozliczeniowym, nie może przekraczać 7 godzin i 35 minut na dobę, (podstawowa norma dobowa czasu pracy),
2)   przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (maksymalna podstawowa norma średniotygodniowa czasu pracy),
3)   wlicza się dyżury medyczne do czasu pracy,
4)   wprowadza się odpoczynki dobowe i tygodniowe.

Dyżur medyczny z tej ustawy, a dyżur medyczny z kodeksu pracy różni się tym, że ten z ustawy o działalności leczniczej wlicza się do czasu pracy. Niemniej jednak pracownikowi (lekarzowi) przysługuje w każdej dobie prawo, do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku, przy czym lekarzowi pełniącemu dyżur medyczny, okres odpoczynku powinien być udzielony bezpośrednio po zakończeniu pełnienia dyżuru.

Odmienne zdanie mają w tym zakresie PiP i MZ, które stoją na stanowisku, że odpoczynek dobowy może być udzielony dopiero po zakończeniu dyżuru medycznego, czemu z kolei sprzeciwiają się lekarze a także, cześć doktryny prawnej, stojąc na stanowisku, że 11 godzinny odpoczynek dobowy winien być udzielony w tej samej dobie pracowniczej, w której odbywa się praca i dyżur medyczny, a w szczególności dotyczyć to winno lekarza pełniącego dyżur medyczny. To ostatnie stanowisko jest tym rozwiązaniem, którym w praktyce można spotkać się najczęściej.

Zatem przy uwzględnieniu powyższego, maksymalną przeciętną liczbę godzin pracy przy podpisaniu przez lekarza klauzuli opt-out, ustala się pomniejszając wszystkie kalendarzowe godziny w tygodniu o godziny odpoczynków dobowych i tygodniowego, które muszą być lekarzowi udzielone w trakcie takiego tygodnia. Zatem maksymalna ilość godzin przy takim wyliczeniu będzie wynosiła 78 godzin tygodniowo.

Te ograniczenia pracodawca musi brać pod uwagę przy planowaniu pracy i dyżurów medycznych w danym okresie rozliczeniowym. Należy jednak pamiętać, że bez względu na fakt podpisania klauzuli opt-out czasu odpoczynku po dyżurze, jak i po normalnym dniu pracy, nie wlicza się do czasu pracy. Nie jest to jednoznaczne z tym, że pracodawca może z tego tytułu odliczyć od wynagrodzenia za pracę kwotę odpowiadającą podstawowej normie czasu pracy. Zgodnie ze stanowiskiem PiP godziny wypracowane przez lekarza w ramach pełnienia dyżuru medycznego uzupełniają niewypracowany, z powodu udzielenia mu odpoczynków dobowych, wymiar czasu pracy.

Jak to bowiem wyżej zostało zaznaczone, zgodnie z ustawą o działalności leczniczej czas pełnienia dyżuru wlicza się do czasu pracy, jednak praca w ramach pełnienia dyżuru medycznego może być planowana również w zakresie przekraczającym 37 godzin i 55 minut na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym (np. trzymiesięcznym). Zatem za pracę z tytułu pełnienia dyżuru medycznego pracownik otrzymuje wynagrodzenie niezależnie od tego, czy w danym okresie rozliczeniowym wypracował obowiązujący go wymiar czasu czy nie.

Tytułem przykładu. Załóżmy, że w danym okresie rozliczeniowym lekarz miał do przepracowania 152 godzin, oraz zaplanowane dyżury na 104 godzin. Jednak z uwagi na obowiązek udzielenia obowiązkowych nieprzerwanych odpoczynków dobowych wypracował on 136 godzin i dyżurował rzeczywiście zaplanowane 104 godziny.

Skoro czas dyżuru wlicza się do czasu pracy, to czas świadczenia dyżuru dopełnia niedopracowany wymiar czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym. Zatem pracownik otrzymać powinien normalne wynagrodzenie za 152 godzin pracy, które winien przepracować zgodnie z obowiązującym go w danym okresie rozliczeniowym wymiarem czasu pracy oraz normalne wynagrodzenie za 88 godzin dyżuru medycznego (104 - 16). Ponadto jeszcze winien otrzymać 50% lub 100% dodatku do wynagrodzenia za wszystkie godziny pełnienia dyżuru medycznego, a zatem za 104 godziny. Jednak należy pamiętać, że dodatek w wysokości 100% za każdą godzinę dyżuru przysługuję jedynie w przypadku, gdy nie było możliwe udzielenie dnia wolnego za pracę w niedzielę lub święto.

W sytuacji, gdy odbycie dyżuru medycznego nie było wcześniej zaplanowane, lekarzowi przysługuje za taki dyżur normalne wynagrodzenie za prace powiększone o 100% dodatku za pierwsze 7 godzin i 35 minut dyżuru, a za pracę powyżej tych godzin wynagrodzenie powiększone o 50% lub 100% dodatku w zależności od charakteru dnia lub pory, w jakiej dyżur jest pełniony.

Pamiętaj!

Dyrektywa o klauzuli opt-out stanowi, iż lekarz może ale nie musi, indywidualnie, dobrowolnie wyrazić zgodę na wydłużenie czasu pracy powyżej 48 godz. na tydzień, a pracodawcy nie wolno dyskryminować czy wyciągać konsekwencji wobec pracownika, który nie wyrazi takiej zgody. Postanowienia tej dyrektywy znalazły odzwierciedlenie także w cytowanej wyżej ustawie.
Wymóg uzyskania indywidualnie i świadomie wyrażonej zgody, a nie poprzez układy, porozumienia zbiorowe, regulaminy pracy itp. potwierdził też wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w wyroku z dn. 5.10.2004r. (sprawa C-397/01 do C-403/01).