Godziny nadliczbowe w systemie równoważnym

System równoważnego czasu pracy charakteryzuje się możliwością wydłużenia dobowego wymiaru czasu pracy nie więcej jednak niż - co do zasady - do 12 godzin, przy zachowaniu przeciętnej 40-godzinnej, tygodniowej normy czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Miesięczny okres pracy w szczególnie uzasadnionych przypadkach może być przedłużony do 3 miesięcy, a tam gdzie praca uzależniona jest od czynników atmosferycznych - do 4 miesięcy.

W przypadku pracy w równoważnym systemie zagadnieniem wywołującym spory doktrynalne jest ustalenie, jaki charakter ma prac wykonywana w danym dniu poniżej 8 godzin, tzn. w sytuacji, gdy wyznaczony na konkretny dzień dobowy wymiar czasu pracy jest niższy niż 8 godzin.

Można, spotkać się z poglądem, że pracą nadliczbową jest nie tylko praca wykonywana ponad dobową normę czasu pracy, ale przekraczająca wyznaczony pracownikowi na dany dzień wymiar czasu pracy, choćby poniżej 8 godzin na dobę lub przeciętnie 40 godzin na tydzień. Pogląd ten wziął się stad, że obecnie nie ma przepisu, który wskazywałby, że praca w granicach nieprzekraczających 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych. Także literalne brzmienie art. 151¹ kodeksu pracy definiując pracę w godzinach nadliczbowych odwołuje się wprost nie tylko do przekroczenia norm czasu pracy, ale także do przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy wynikającego z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.

Jeżeli więc pracownik wykonuje prace w systemie równoważnym (art.135 kp) i w danej dobie wymiar jego czasu pracy ustalony został zgodnie z obowiązującym go harmonogramem na poziomie 6 godzin, pracą nadliczbową będzie dla niego stanowiła prac w 7 i dalszych godzinach.

Temu poglądowi przeciwstawia się pogląd drugi, zdecydowanie bardziej popularny i częściej stosowany, który stanowi, że jeżeli w podanym wyżej przykładzie pracownik ma wykonywać w danym dniu pracę przez 6 godzin, to praca od 7 do 8 godziny w tej dobie nie będzie jeszcze nadliczbową, a jedynie ponadwymiarową. Praca w godzinach nadliczbowych rozpocznie się dopiero w 9 godzinie pracy. A zatem, jeżeli w danym dniu pracownik świadczył pracę przez 6 godzin, to w ogóle nie doszło do zaistnienia godzin nadliczbowych, chyba, że przekroczono normę średniotygodniową, a jeżeli przepracował np. 12 godzin, godzinami nadliczbowymi są cztery ostatnie godziny pracy w tym dniu. Innymi słowy z pracą w godzinach nadliczbowych będziemy mieli do czynienia dopiero w sytuacji, gdy praca przekroczy wyznaczony harmonogramem dobowy wymiar czasu pracy powyżej 8 godzin.

Zgodnie z art. 151¹ kodeksu pracy pracownikowi przysługuje rekompensata za wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych, bez względu na przyjętą przez pracodawcę formę wynagradzania. Dodatek za pracę nadliczbową przysługuje za każdą godzinę pracy, oprócz normalnej stawki wynagrodzenia. Wysokość tego dodatku zależy od tego, w jakim dniu była świadczona praca w nadgodzinach a w związku z tym przysługuje w wysokości 100% lub 50% wynagrodzenia. 100% dodatku przysługuje w sytuacjach, gdy pracownik wykonuje pracę w nadgodzinach przypadających:
a)   w nocy,
b)   w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy,
c)   dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto,
d)   za przekroczenie tygodniowej normy czasu pracy, ale tylko wtedy, gdy pracownik nie otrzymał dodatku z tytułu przekroczenia normy dobowej.
Dodatek, w wysokości 50 % wynagrodzenia przysługuje za nadgodziny, w każdym innym czasie niż wyżej wskazany.

W systemie równoważnym zdarza się tak, że praca wykonywana przez pracownika jest w niektórych miesiącach w wymiarze godzinowym wyższa, niż to wynika z jego harmonogramu normy godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu. A z kolei w następnym miesiącu pracuje w wymiarze niższym w celu zrównoważenia liczby godzin. Dodatek za każdą godzinę pracy nadliczbowej będzie, więc obliczany z uwzględnieniem nominalnej liczby godzin przypadających do przepracowania w danym okresie rozliczeniowym.

Np. pracownik zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy, w którym okres rozliczeniowy wynosi 2 miesiące, zgodnie z obowiązującym go harmonogramem czasu pracy pracuje w jednym miesiącu 230 godziny, a w drugim miesiącu tego samego okresu rozliczeniowego 108 godziny. Nominalny czas pracy wynosi w tych dwóch miesiącach 168 godzin. Miesięczne wynagrodzenie tego pracownika wynosi 2000 zł, a więc stawka godzinowa służąca do obliczania dodatku za każdą godzinę nadliczbową będzie równa 11,9 zł, bez względu na to, w którym miesiącu wystąpiły godziny nadliczbowe dobowe.

Teraz jeszcze należy wziąć pod uwagę (zgodnie z art.151¹ kp) dzień lub porę w jakiej praca była wykonywana. Zatem jeżeli w danym okresie rozliczeniowym pracownik przepracował np. 10 godzin nadliczbowych w dniu wolnym od pracy, to przysługuje mu kwota w wysokości np. 10 x 11,9 zł (jak z powyższego przykładu) oraz dodatek za pracę w dniu wolnym w wysokości 100%. Natomiast, gdy 10-godzinna praca nadliczbowa przypadała w dniu roboczym, to rozliczenie będzie następujące: 10 x (50%. x 11,9 zł).

To, czy nastąpiło przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, należy ustalić na koniec obowiązującego pracownika okresu rozliczeniowego. Można policzyć to w sposób następujący:
od czasu faktycznie przepracowanego w okresie rozliczeniowym należy odjąć:
- liczbę godzin pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia normy dobowej,
- liczbę godzin stanowiących iloczyn 8 x liczba dni wystających poza pełne tygodnie w obowiązującym okresie rozliczeniowym.

Uzyskana w ten sposób liczba godzin powinna zostać podzielona przez liczbę pełnych tygodni w przyjętym okresie rozliczeniowym. Otrzymany wynik to przekroczona norma średniotygodniowa, od której przysługuje 100% dodatek.

Pamiętaj!

Zgodnie z art. 151¹ kodeksu pracy pracownikowi przysługuje rekompensata za wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych, bez względu na przyjętą przez pracodawcę formę wynagradzania. Dodatek za pracę nadliczbową przysługuje za każdą godzinę pracy, oprócz normalnej stawki wynagrodzenia. Wysokość tego dodatku zależy od tego, w jakim dniu była świadczona praca w nadgodzinach a w związku z tym przysługuje w wysokości 100% lub 50% wynagrodzenia.

Podstawa prawna:
art. 135, 151, 151 ¹ ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Prawo pracy (Dz.U.z 1998 r., Nr.21, poz.94 ze zm.)